Przymierze małżeńskie, cz. 3; Jeffrey J. Meyers
Przymierze małżeńskie, cz. 3; Jeffrey J. Meyers
Małżeństwo jest dobrym darem Boga dla ludzkości. Po pierwsze, umożliwia człowiekowi – mężczyźnie i kobiecie – panowanie nad ziemią (Rdz 1,26) i realizację Bożego planu wobec stworzenia. Po drugie, kiedy mężczyzna i kobieta cieszą się najbardziej intymnym związkiem, jaki może zaistnieć między dwoma osobami, wtedy doświadczają czegoś z błogosławieństwa, którym cieszy się trójjedyny Bóg. Małżeństwo jest również jednym z podstawowych i najważniejszych symboli i obrazów więzi Boga z ludzkością. Małżeństwo jest więc czymś więcej niż tylko utylitarną instytucją mającą służyć celom człowieka – objawia ono historię Boga i człowieka, historię miłości Syna Bożego do Jego ludu. Tajemnica małżeństwa ujawnia się zatem w miłości Chrystusa do Kościoła, Jego Oblubienicy. Ponadto dar małżeństwa zaspokaja potrzebę bycia z drugą osobą. Przynajmniej do Dnia Sądu Ostatecznego potrzebujemy tej szczególnej więzi z drugim człowiekiem. Dlatego też Bóg dał mężczyźnie pomoc w postaci kobiety (Rdz 2,18), aby byli towarzyszami życia i pracy dla Boga w tym świecie. W niniejszym artykule omówię podstawową strukturę tudzież formę więzi małżeńskiej, jaką jest przymierze.
Maksymalna mistyfikacja
Wielu chrześcijan nie za bardzo wie, co zrobić z pojęciem przymierza, choć od czasu do czasu pojawia się ono nawet w politycznej debacie. W niektórych kościołach używa się też tego słowa dla nazwania związku małżeńskiego.
Problem z przymierzem jest po części spowodowany tym, że nie sposób zredukować go do sloganu lub krótkiej i zwięzłej definicji, a jest tak, ponieważ przymierze jest bardzo bogatym pojęciem. Przymierze nie jest tylko porozumieniem ani wzajemnym zobowiązaniem. Nie chodzi w nim tylko o kwestie prawne. Nie ogranicza się tylko do przyjaźni. Nie jest tylko związkiem bądź kontraktem. Nie można więc mówić o umowie małżeńskiej lub małżeńskim partnerstwie czy też kompromisie.
Co więcej, nie można po prostu zastąpić słowa „przymierze” innym słowem. Trudno znaleźć odpowiedni synonim i nawet takie słowa jak: obietnica, porozumienie, więź, nie do końca oddają ideę przymierza. Mówią one wiele o naturze przymierza, jednak nie mówią o nim wszystkiego. Podobnie słowo „relacja” okazuje się zbyt ogólne i ubogie dla wyrażenia tego, czym jest przymierze małżeńskie. W naszych czasach relacja kojarzy się bardziej z serialami takimi jak Przyjaciele niż ze związkiem męża i żony. Można „mieć z kimś relację” na jakiś czas i bez większych zobowiązań. Ludzie wchodzą w takie związki dla własnej satysfakcji, a porzucają je, kiedy tej satysfakcji brak. Dlatego „relacja” nie nadaje się zbytnio do opisania małżeństwa.
Przymierze to słowo
Małżeństwo jest przymierzem – to najbardziej bogate i pełne biblijne określenie małżeństwa. Jeśli już miałbym podać definicję małżeńskiego przymierza, to brzmiałaby ona tak: Przymierze małżeńskie to formalny i zobowiązujący związek mężczyzny i kobiety ustanowiony, zdefiniowany i regulowany przez Boga. Choć nawet tej definicji daleko do doskonałości. Brakuje w niej przede wszystkim dynamicznego procesu powstawania przymierza, który ujawnia wiele z natury małżeństwa.
To zastanawiające, że w Biblii nie znajdujemy jasnej i zwięzłej definicji przymierza. Może powodem takiego stanu rzeczy jest to, że Bóg chce w ten sposób zachęcić nas do poznawania i studiowania bogatych i licznych opisów przymierza w Piśmie Świętym. Innymi słowy, nie dając nam jednozdaniowej definicji przymierza, Bóg niejako przymusza nas do refleksji nad wieloaspektowością Jego więzi z nami. Jeśli tak jest, to znaczy, że w poszczególnych opisach zawarcia przymierza, jakie znajdujemy w Biblii, mamy dostrzec pewne schematy, które pomogą nam zrozumieć naturę małżeństwa.
Żeby nie było wątpliwości, dodam, że w trzech miejscach Pismo nazywa małżeństwo przymierzem. Pierwszym z nich jest Księga Przysłów, gdzie ojciec poucza syna, że przyjęcie jego nauki ustrzeże go przed zasadzkami cudzołożnej kusicielki: „Gdyż mądrość wejdzie do twojego serca, a poznanie miłe będzie twojej duszy, rozwaga czuwać będzie nad tobą, roztropność cię strzec, zachowując cię od drogi zła, od człowieka, który mówi przewrotnie, od tych, którzy porzucają ścieżki prawe, aby chodzić drogami ciemnymi, którzy z radością popełniają zło, lubują się w złośliwej przewrotności, których ścieżki są krzywe, którzy ze swoich dróg zbaczają na manowce; ustrzeże cię także od cudzej żony, od obcej, która uwodzi słodkimi słowami, która porzuca towarzysza swojej młodości i zapomina o przymierzu z Bogiem” (Prz 2,10-17).
Drugi fragment znajdujemy w Księdze Ezechiela, gdzie Jahwe opisuje swą więź z Izraelem – choć Bóg okazał mu wielką łaskawość i miłość, Izrael stał się cudzołożną żoną i złamał przymierze przez bałwochwalstwo. Zwróćmy uwagę, że słowa te opisują małżeństwo w kategoriach przysięgi i przymierza: „Rosłaś i wydoroślałaś, i doszłaś do pełnej urody. Twoje piersi nabrały kształtu, a twoje włosy urosły, lecz sama byłaś naga i goła. A gdy znowu przechodziłem koło ciebie i widziałem cię, oto nadszedł twój czas, czas miłości. Wtedy rozpostarłem nad tobą poły swojej szaty i nakryłem twoją nagość, związałem się z tobą przysięgą i zawarłem z tobą przymierze – mówi Wszechmocny Pan – i stałaś się moją. I obmyłem cię wodą, spłukałem z ciebie twoją krew i pomazałem cię olejkiem. Potem przyodziałem cię szatą haftowaną, nałożyłem ci sandały z miękkiej skórki, dałem ci zwój z kosztownego płótna i jedwabną zasłonę. Przyozdobiłem cię klejnotami, włożyłem naramienniki na twoje ramiona i naszyjnik na twoją szyję. Dałem ci też kolczyk do nozdrzy i nausznice do uszu, i ozdobny diadem na twoją głowę. I zdobiłaś się złotem i srebrem, a twoją szatą było kosztowne płótno i szkarłat, i haftowana tkanina; jadłaś najprzedniejszą mąkę i miód, i oliwę, i stawałaś się coraz piękniejsza, i dostąpiłaś królewskiej godności, a twoja sława z powodu twojej piękności rozeszła się wśród narodów. Była bowiem doskonała dzięki mojej ozdobie, którą włożyłem na ciebie – mówi Wszechmocny Pan” (Ez 16,7-14).
Trzecia wzmianka o przymierzu małżeńskim znajduje się proroctwie Malachiasza: „Zraszacie ołtarz Pana wśród płaczu i westchnień. Lecz On nie może już patrzeć na ofiarę ani jej przyjąć łaskawie z waszych rąk. A wy mówicie: Dlaczego? Dlatego że Pan jest świadkiem między tobą i między żoną twojej młodości, której stałeś się niewierny, chociaż ona była twoją towarzyszką i żoną, związaną z tobą przymierzem. Czy nie Jeden (Bóg) uczynił ją istotą z ciała i ducha? A czego pragnie ten Jeden? Potomstwa Bożego. Pilnujcie się więc w waszym duchu i niech nikt nie będzie niewierny żonie swojej młodości! Gdyż kto jej nienawidzi i oddala ją – mówi Pan, Bóg Izraela – plami swoją szatę występkiem – mówi Pan zastępów. Pilnujcie się więc w waszym duchu i nie bądźcie niewierni” (Mal 2,13-16).
Widzimy więc, że małżeństwo jest przymierzem. Powyższe fragmenty nie mówią jednak wprost, czym jest to przymierze, choć dostarczają pewnych wskazówek. Nie możemy jednak na ich podstawie stwierdzić, dlaczego małżeństwo jest przymierzem ani jaką formę przyjmuje.
Musimy więc cofnąć się do ustanowienia małżeństwa w Ogrodzie, by zobaczyć, co to znaczy, że związek męża i żony jest przymierzem. Szczególnie przydatny okazuje się tu drugi rozdział Pisma Świętego, a także wiedza o przymierzu jako takim zaczerpnięta z innych fragmentów Biblii.
Przymierze stworzenia
Zacznijmy od pierwszego przymierza, o jakim czytamy w Piśmie Świętym – od tak zwanego przymierza stworzenia, a w szczególności od przymierza między Bogiem i Adamem opisanym w Księdze Rodzaju 2,4-17. Na jego podstawie możemy wskazać na pięć cech przymierza.
Po pierwsze, Jahwe inicjując przymierze, chwyta proch ziemi, oddziela jego część i tworzy z niej nową istotę. Mamy więc do czynienia z oddzieleniem, co jest bardzo ważne. Każde zawarcie przymierza opisane w Biblii wiąże się z oddzieleniem pewnej części starego „materiału” i nowym jego uformowaniem. Tu Bóg uformował coś nowego z oddzielonej części prochu ziemi i tchnął dech życia w tę rzecz, a z tego połączenia powstała istota żywa. Oddzielenie i połączenie tworzą coś nowego. To, co kiedyś było tylko prochem, teraz jest nowym stworzeniem – Adamem. Każde przymierze wiąże się z pewnym oddzieleniem, przekształceniem starego oraz z nowym połączeniem, czego wynikiem jest nowe stworzenie. Przy czym to Bóg podejmuje inicjatywę i łaskawie inauguruje cały proces.
Po drugie, nowe stworzenie otrzymuje nowe imię. Może nie jest to całkiem jasne, w którym dokładnie miejscu Bóg nazwał pierwszego człowieka Adamem, choć najpewniej czytamy o tym w 2,7: „Ukształtował Pan Bóg człowieka [hbr. adam] z prochu ziemi”. Adam jest tu nazwany też „istotą żywą” (dosłownie „żyjącą duszą”, nefesz hajim). Oto nowe stworzenie. Ważne dla nas jest dostrzeżenie właściwej hierarchii – Jahwe jest Bogiem i Panem, zaś człowiek jest stworzeniem Jahwe i jako taki winien jest Mu posłuszeństwo. Bóg stworzył Adama i tym samym ustanowił określoną więź z Adamem. Przymierze więc obejmuje również odpowiednie dla nowej sytuacji struktury władzy.
Po trzecie, Bóg przemówił do Adama. Słowa są nieodzownym elementem każdej międzyosobowej relacji, a tym bardziej przymierza. Słowa Boga informują Adama o łaskawym charakterze jego związku z Bogiem. Słowa służą też podtrzymaniu tego związku. Jahwe mówi Adamowi, co ma robić. Oznajmia też, że wolno mu jeść z każdego drzewa w Ogrodzie, w tym z Drzewa Życia. Zatem słowa inaugurują i podtrzymują przymierzową więź.
Po czwarte, przymierze posiada też określone znaki i gwarancje, którym często towarzyszy publiczna przysięga. Wiążą się one z obietnicą błogosławieństwa wynikającego z wierności oraz groźbą przekleństwa na wypadek zdrady. Bóg między innymi zabronił Adamowi spożywania owoców Drzewa Poznania Dobra i Zła. Dwa drzewa zostały wyróżnione spośród innych, by służyły za „sakramentalne” znaki i pieczęcie przymierza. Nie powinno to dziwić, gdyż jedzenie funkcjonuje w ten sposób praktycznie w każdym przymierzu w Biblii. Dla nas ważny jest publiczny i materialny charakter znaków przymierza, które mają przypominać Bogu i Adamowi o wzajemnych zobowiązaniach. Wierne trwanie w przymierzu zawiera w sobie również właściwy stosunek do tych znaków.
Po piąte, przymierze przewiduje także sposób jego trwania w czasie. W Księdze Rodzaju 2 ten aspekt przymierza widzimy między innymi w stworzeniu kobiety, dzięki której ludzkość zyskała możliwość rozmnażania się.
Tym sposobem pokrótce opisaliśmy pierwsze przymierze. To, co kiedyś było prochem ziemi, stało się istotą żywą i otrzymało nowe imię. Tym samym powstała nowa struktura władzy, w której Bóg jest Panem człowieka. Bóg zainaugurował ten nowy związek i podtrzymuje go przez swoje Słowo. W końcu Bóg zapewnił też sposób trwania przymierza w czasie. To przymierze nazywamy przymierzem stworzenia lub przymierzem życia. Zawiera ono wszystkie elementy, które spotkamy też w pozostałych przymierzach opisanych w Biblii: (1) oddzielenie od jednego stanu do drugiego, od starego do nowego – nowe stworzenie; (2) nowy związek i odpowiadające mu nowe imię oraz nowa hierarchiczna relacja – głowa przymierza (w tym przypadku jest nią Jahwe) oraz ci, którzy od niej zależą; (3) nową werbalną komunikację również zainicjowaną przez głowę przymierza, która wyznacza drogę życia odpowiednią do nowej sytuacji; (4) znaki i pieczęcie przymierza oraz obietnicę błogosławieństwa za wierność lub groźbę przekleństwa z zdradę przymierza; (5) ustalenia dotyczące sukcesji, czyli trwania przymierza w czasie
Inne przymierza w Biblii
Przyjrzyjmy się teraz wybranym przymierzom opisanym w Piśmie Świętym i zobaczmy, jak powyższy schemat do nich pasuje. Uczynimy to po to, by w końcu zobaczyć, jak wszystkie pięć cech przymierza uwidaczniają się w związku małżeńskim.
Jeszcze jedna uwaga dotycząca przymierzy zawieranych przez Boga po Upadku – każde przymierze jest przejawem Bożej łaskawości, ale uwidacznia się to szczególnie w przypadku grzesznych ludzi, gdyż oznacza związanie się Boga z człowiekiem pomimo grzechu. Po drugie, grzech sprawia, że każe oddzielenie konieczne do powstania nowego związku wiąże się z traumatycznym doświadczeniem.
Po pierwsze, przymierze z Noem opisane w Księdze Rodzaju 6-9: (1) Bóg łaskawie oddziela Noego i jego rodzinę od reszty upadłej ludzkości, od starego świata skazanego na zniszczenie. Stary świat umiera pod sądem Bożym, podczas gdy Noe i jego bliscy przechodzą przez wody Potopu i wkraczają w nowe stworzenie. (2) Noe po Potopie jest jak nowy Adam, zmieniają się też struktury władzy. Wszyscy komentatorzy zgodnie zwracają uwagę na nowe przepisy dotyczące morderstwa i kary śmierci. (3) Bóg przemawia do Noego i daje mu nowe objawienie odpowiednie do nowej sytuacji. Od tej pory życie będzie biec nieco innym torem niż dotychczas. (4) Nowe przymierze posiada nowe znaki i pieczęcie: po pierwsze, system ofiarniczy, w którym można użyć każdego czystego zwierzęcia (Rdz 8,20); po drugie, tęczę przypominającą Bogu o przymierzu (Rdz 9,8-17). (5) Bóg zapewnia, że przymierze będzie trwało, obiecując, że już nigdy nie zniszczy ziemi Potopem (Rdz 8,21-22), oraz ustanawiając naród kapłański (Semitów), który ma służyć 70 narodom świata (Rdz 10).
Po drugie, przymierze z Abrahamem (Rdz 12; 15; 17; 22): (1) Bóg łaskawie oddziela Abrama od starej ojczyzny i rodziny (Rdz 12) – jest to śmierć dla starego świata oraz nowe stworzenie. (2) Abram otrzymuje nową ojczyznę (Kanaan) i nowe imię (Abraham). Od tej pory lud Boży nazywany jest Hebrajczykami (od Hebera, potomka Abrahama, Rdz 11,16). Również Bóg objawia swoje nowe imię – El Szaddaj, czyli Bóg Wszechmocny. Pojawia się też nowa struktura władzy widoczna, kiedy Abraham musi pokonać wcześniejszych panów Kanaanu (Rdz 14). (3) Bóg przemawia do Abrahama i objawia mu nowe, pełniejsze obietnice (m. in. ziemi i potomka, który będzie błogosławieństwem dla wszystkich narodów). Abraham musi okazać wierność Bogu przede wszystkim w cierpliwym czekaniu na obiecanego potomka. (4) Nowym znakiem i pieczęcią przymierza jest obrzezanie (Rdz 17). Wiążą się z nim też nowe błogosławieństwa i przekleństwa. (5) Sukcesję zapewni obiecane dziecko. Jak powiedział Bóg, w tym celu wybrał Abrahama, „aby nakazał synom swoim i domowi swemu po sobie strzec drogi Pana, aby zachowywali sprawiedliwość i prawo, tak iżby Pan mógł wypełnić względem Abrahama to, co o nim powiedział” (Rdz 18,19).
Po trzecie, przymierze z Mojżeszem (Wj): (1) Bóg łaskawie wyrywa swój lud z Egiptu, oddzielając go od niewoli i śmierci, i prowadzi przez wody Morza Czerwonego do nowego stworzenia. (2) Lud otrzymuje nowe imię – Izrael. Bóg również objawia swoje nowe imię – Jahwe (Wj 3,15). Pojawia się też nowa struktura władzy: Mojżesz, Aaron, kapłani, lewici i starsi. (3) Bóg przemawia od ludu i daje nowe objawienie, a przede wszystkim Dekalog, który pomoże Izraelitom odnaleźć się w nowej sytuacji (Wj 20-23). (4) Izrael otrzymuje też nowe znaki i pieczęcie przymierza: Namiot Zgromadzenia, urząd kapłański, system ofiarniczy. Pojawiają się również nowe błogosławieństwa i przekleństwa. (5) Księga Powtórzonego Prawa opisuje odnowienie przymierza z kolejnym pokoleniem Izraelitów tuż przed przejściem Jordanu i wkroczeniu do Kanaanu. Cała księga zajmuje się sprawą zachowania przymierza pod przywództwem Jozuego (Pwt 32-34).
Podobny schemat znajdujemy także w przymierzu z Dawidem i w przymierzu zawartym z Żydami po powrocie z niewoli babilońskiej. Przejdźmy jednak do Nowego Przymierza w Chrystusie: (1) W Chrystusie widzimy realizację wszystkich typologicznych doświadczeń śmierci i zmartwychwstania, o których mówi Stary Testament. Jezus i zjednoczona z Nim ludzkość umarła dla starego, Adamowego świata i powstała z martwych jako nowe stworzenie. Oznacza to oddzielenie od starego stworzenia, a także zaślubiny – Oblubieniec opuszcza swoją starą rodzinę, by zdobyć Oblubienicę, zaś Kościół (Oblubienica) zostaje oddzielony od starego świata, by zjednoczyć się z Głową Nowego Przymierza. (2) Lud Boży zjednoczony z Chrystusem staje się w Nim nowym stworzeniem – Kościołem, Ciałem Chrystusa, nową rzeczywistością. Znakiem tego jest chrzest w nowo objawione imię Boga – Ojca, Syna i Ducha Świętego. Lud Boży również otrzymuje nowe imię – chrześcijanie. Oznacza to także pojawienie się nowych struktur władzy – Jezus jest Panem, który ustanowił w Kościele swoich reprezentantów: pastorów, starszych i diakonów (Ef 4). (3) Bóg na nowo przemawia do ludu – tym razem przez Syna (Hbr 1). Pojawił się też nowy sposób życia dla ludzi w przymierzu z Bogiem – droga miłości i poświęcenia. To wszystko opisane zostało w dokumencie zwanym Nowym Testamentem (Przymierzem). (4) Podobnie zmieniły się zewnętrzne symbole przymierza. Zniesione zostały obrzezanie i ofiary ze zwierząt. Pojawiły się bezkrwawe znaki: komunia i chrzest. Od tej pory to one upamiętniają przymierze. (5) Sukcesja przymierza, czyli jego trwanie w czasie, zapewniona jest przez urząd pastorów, starszych i diakonów oraz przykazanie, by czynić uczniami wszystkie narody.
Tłumaczył Bogumił Jarmulak.
Tytuł oryginału: Marriage Covenant